فرهنگ عامه که به آن ( ولکلور ) گفته می شود از دو کلمه لاتینی فولک ( folk) به معنای توده مردم در برابر خواص ، و لور (Lore) به معنای دانش و ادب و دانستنی های غیر تخصصی تشکیل شده است . ادبیات و فرهنگ مردمی قدمتی به اندازه عمر بشر دارد و وسعتی که انواع ادبی قصه ها ، افسانه ها ، آوازها ، لالایی ها ، ترانه ها ، مثل ها ، معماها، باورها، آداب و سنن ، اعتقادات و…. را شامل می شود.

باورهای عامیانه یکی از زیر مجموعه های دانش و ادبیات عامه است که در فرهنگ و عقاید ساکنان هر منطقه ریشه دارد . با بررسی ادبیات عامه به اصل آن ، یعنی مایه های مذهبی ، علمی ، فرهنگی ، اقتصادی و….، میرسیم ؛ همچنین در واکاوی بسیاری نمونه های آن ، چگونگی اندیشه و رفتار آدمی در مواجهه با زندگی و اتفاقات پیرامونش را در می یابیم . باورهای عامیانه که تمام جنبه های زندگی انسان ، از تولد تا مرگ ، را در بر می گیرد ، گاهی درست و گاهی نادرست ، گاهی خرافی و گاهی علمی ، گاهی تلخ و گاهی شیرین است.

باورها متناسب با فهم مردم دوره ها و مناطق مختلف معنا می یافتند و به علت محدودیت علم در گذشته ، نزد بشر پذیرفته شده بودند. فرهنگ عامیانه ، به ویژه باورها ، از اقلیمی به اقلیم دیگر راه می یابد و در این سیروسلوک ، با آیین و فرهنگ مردم در می آمیزد و صورتی جدید به خود میگیرد .

حقیقت انکارناپذیر این است که انسان همواره با باورهایش زندگی می کند و اندیشه و رفتارش متناسب با باورهایی است که از کودکی در ذهن و ضمیر وی جای گرفته است.

علاوه بر این ، انسان عصر پیشین در بسیاری مواقع ، بر اساس نیازش در برابر حوادث طبیعی و غیر طبیعی، دست به دامان کارهایی می شد که امروزه هم در بین مردم رواج دارد ، مانند سوزاندن اسپند به منظور دفع چشم زخم .

نكته جالب اینکه باورها در گذر زمان و تحولات بی شمار زندگی ، نه تنها از بین نرفته اند ، بلکه شکل جدیدی به خود گرفته اند؛ مثل این باور که اگر سه نفر با هم عکس بگیرند ، نفر وسطی زودتر می میرد .

بسیاری معتقدند امروزه که بشر مرزهای علم و آگاهی را زیر پا گذاشته و به فکر ساخت سکونتگاه در مریخ است ، جمع آوری و ثبت باورها کار عبثی است ؛ اما باید گفت باورهای عامیانه یکی از زیباترین و شیرین ترین نوع ادبیات مردمی است که در بین همه افراد جامعه ، بیش و کم رواج دارد و از آنجا که در گذر زمان و سینه به سینه گشتن ، دستخوش تغییراتی می شود ، شایسته است به عنوان منبعی گران بها برای پژوهش های مردم شناختی و تاریخی ، ثبت و ماندگار شود.

علاوه بر این ، با مطالعه و بررسی باورها به نکات در خورتوجهی درباره مردم گذشته ، زندگی دیروز ، اندیشه عمیق آن ها ، ارزشهای ایشان ، آیین های کهن و بسیاری نمونه های دیگر دست می یابیم که شاید برای انسان امروز راهگشا باشد . برای نمونه ، در مدخل ( نشانه های آمدن مهمان ) نزدیک به صد باور می یابیم که نشان می دهد گذشتگانمان در عصر عاطفه و همدلی ، هر اتفاقی را بهانه ای می دانستند تا در کنار هم باشند و این می تواند برای انسان عصر هیاهو و تکنولوژی ، عصر دوری ها و دوستی ها ، الگوی درست زندگی کردن باشد . مثال های این چنین فراوان است و جای بسی تفکر دارد.

با مطالعه آنچه اجدادمان به آن اعتقاد داشتند به اطلاعاتی درباره دوره های پیشین ، وضع متفاوت زندگی ، امکانات زندگی ، اعتقادات مذهبی ، روش های درمانی و بسیاری دیگر از امور دست می یابیم ؛ اما ذکر این نکته لازم است که باورهای عامیانه در این کتاب تنها از حيث جای داشتن در ذهن و زبان عامۀ مردم ثبت شده و از منظر خاصی چون مذهب یا طب سنتی بررسی نشده است . کوشیده ایم باورهایی را در این کتاب بگنجانیم که ویژگی های ذکر شده در سطور پیشین را دارا باشد ؛ اما باورهایی را که به پشتوانه عقل یا منقولات دینی یا تجربه های عملی انسانی پدید آمده اند یا سنت اجتماعی محسوب میشوند ، مدنظر نداشته ایم . برای مثال ، باورهایی از این دست را ذکر نکرده ایم: 1. از دو چیز همیشه باید ترسید: یکی دیوارکج و دیگری زن بددهان(فولاد محله)؛ ۲. اگر در خانه ای سگ باشد ، فرشته ها به آن خانه وارد نمی شوند (محمد آباد) ؛ 3. نشاسته برای تسکین درد گلو ، سینه و دندان مؤثر است (دامغان) ؛ 4.مرد باید همسرش را برای احترام به نام فرزند اول خود صدا بزند (عبدالله آباد) .

کتاب باورهای عامیانه مردم ایران به قلم دکتر حسن ذوالفقاری ، نمونه ای ارزشمند در این زمینه است که از آن بهره وافری برده ایم . این کتاب وزین باورهای مردمان بسیاری نقاط ایران را در خود جای داده است ؛ اما چون سهم استان سمنان حدود ۲۶۰ باور از چند شهر این استان پهناور است ، بر آن شدیم مجموعه پیش رو را گرد آوریم که در بردارنده دست کم ۲۴۰۰ باور از حدود چهل منطقه شهری و روستایی و عشایری استان سمنان ، از شمال تا جنوب است .

بیش از هفتاد درصد باورهای این مجموعه حاصل تلاش و زحمت دانشجویان دانشگاه فرهنگیان (پردیس الزهرا) استان سمنان است که در قالب جزوه هایی و اغلب با همکاری خانواده هایشان جمع آوری شده است . نام این دانشجویان و عنوان اثرشان را در فهرست منابع ذکر کرده ایم.

همچنین از کتابها و نشریاتی استفاده کرده ایم که حاصل همت پژوهشگران بومی برای نگهبانی از میراث سرزمین مادریشان است . ذکر این نکته ضروری است که به منظور عدم مزاحمت بصری و آسان خوانی متن ، مشخصات همه آثاری را که در این مسیر چراغ راهمان بوده اند ، فقط در پایان کتاب درج کرده ایم .

هر یک از باورهای عامیانه را ذیل کلمات کلیدی اصلی و فرعی آورده ایم و چنانچه باوری مربوط به چند کلمه کلیدی بوده است با ذکر مدخلی که باور مدنظر ذیلش آمده ، خواننده را به آن ارجاع داده ایم .

در کنار هر باور ، نام خاستگاهش را ذکر کرده ایم و اگر باوری بین چند منطقه مشترک است ، اسامی مناطق را به ترتیب حروف الفبا نوشته ایم.

بسیاری باورها به دلیل جابه جایی و تأثیر فرهنگ هر منطقه بر آن ، شکل و شمایل جدیدی یافته اند ؛ ولی در اصل و ریشه یکسان اند. برای رعایت امانت و ذکر جزئیات و نشان دادن تحولات ، همه را منعکس کرده ایم .

کار در حوزه ادبیات عامه و مردم شناسی بسیار وسیع و شگفت انگیز است . عرصه های پژوهش در این حوزه تا زمانی که مردمانی روی زمین در کنار هم زندگی می کنند ، برقرار است . برای مثال ، باورهای عامیانه را میتوان از حیث ریشه آنها از بعد اساطیری ، ، مذهبی ، طبی یا افسانه ای بررسی کرد .

بدون شک مجموعه حاضر اشکالات و کمبودهایی دارد و با بررسی های بیشتر میتوان بهبودش بخشید . این مجموعه حاصل تلاشی جمعی است که امیدواریم مقبول خوانندگان فهیم و دوستداران و دغدغه مندان فرهنگ و ادب عامه قرار بگیرد .